آشنایی با گروه های خونی

تاکنون ۲۹  سیستم گروه خون انسانی ثبت گردیده که مهمترین آنها دو سیستم گروه خونی ABO و Rh می باشند. دانسـتن گروه خونی هنگام دریـافـت و یـا پـیـوند عضـو از اهـمیت بالایی برخوردار است. دریافت خون نـامتـجــانس میتواند به واکنش شدید ایمنی و تخریب گسترده گلبولهای قرمز، افت فشار خون، نارسایی کلیوی، شوک، لخته شدن خون، حـمـله قلبی، آمبولی، سکته مغزی و حتی مرگ بیانجامد.

نکته: گروههای خونی در جانداران متفاوت می بـاشد، سـگ هـا ۴ گروه خونی، گربه ها ۱۱ گروه خونی و گاوها ۸۰۰ گروه خونی دارند.

نکته:گروه خونی یک ویژگی وراثتی است و از والدین به ارث میرسد.

۳ شکل ژن (آلل) مطابق شکل گروه خونی شما را کنترل میکنند. شما ۲ آلل دارید که یکی را از پدر و دیگری را از مادر به ارث میبرید، که ژنوتیپ شما میباشد:

– AA یا iAo:گروه خونی A

– BB یا iBo:گروه خونی B

– AB:گروه خونی AB

– oo:گروه خونی O

بنابراین میتوان گروه خونی فرزندان را مطابق شکل پیش بینی کرد:

آنتی بادی یا پادتن یا آنتی کور یا ایمنوگلوبین (antibody/immunoglubin): پروتئین های  Y شکلی میباشند، که سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و خنثی کردن عوامل بیگانه مانند باکتریها و ویروسها از آنها استفاده میکند. هر آنتی بادی(پادتن) قادر به شناسایی یک آنتی ژن (پادگن) خاص میباشد.

آنتی ژن یا پادگن(ANTIGEN):ماده ای است که پاسخ ایمنی بدن را تحریک و تولید پادتن خاص خود را سبب میگردد.

ایمنوگلوبینهای (IgM):بزرگترین آنتی بادیهای بدن بوده که مسئول فرآیند آگلوتیناسیون(AGGLUTINATION) گلبولهای قرمز خون میباشند. هنگامی که دو گروه خونی نامتجانس با یکدیگر امتزاج می یابند، گلبولهای قرمز به هم چسبیده و به شکل توده در می آیند (دلمه میشوند). پادتن های ANTI-A و ANTI-B همان IgM میباشند.

آگلوتیناسیون(AGGLUTINATION):فرایند به هم چسبیدن و به شکل توده در آمدن گلبولهای خون و یا باکتریها ،در پاسخ به برخی آنتی بادیها.

آگلوتینوژن(AGGLUTINOGEN):همان آنتی ژن است.

آگلوتینین(AGGLUTININ): همان آنتی بادی  است.

سیستم خونی ABO:

حضور و یا فقدان آنتی ژن های A وB روی غشاء خارجی گلبولهای قرمز(RBC) تعیین کننده گروههای ABO میباشند.

گروه خونی A:آنتی ژن A روی سطح گلبولهای قرمز حضور دارد،در خون آنتی بادی ضد B در گردش است.

گروه خونی B:آنتی ژن B  روی سطح گلبولهای قرمز حضور دارد،در خون آنتی بادی ضد A در گردش است.

گروه خونی AB:هر دو آنتی ژن های A و B  روی سطح گلبولهای قرمز حضور دارد،خون فاقد هرگونه آنتی بادیهای ضد A و B است.

گروه O:سطح گلبولهای قرمز فاقد هرگونه آنتی ژن های A و یا B است، اما در خون هر دو آنتی بادی های ضد A و B در گردش میباشند.

نکته: در ایران گروه خونی ۳۸% افراد O،۳۳% A،۲۲% B و ۷% AB میباشد.

نکته:سیستم ABO در شامپانزه ها و گوریل ها نیز وجود دارد.

سیستم (RHESUS) و یا فاکتور RH و یا آنتی ژن RH D:

چنانچه سطح گلبولهای قرمز فردی واجد این آنتی ژن(D) باشد، گروه خونی فرد RH+­ و چنانچه فاقد این آنتی ژن باشد RH- میباشد، که در کنار سیستم ABO بصورت (+) و یا (-) نشان داده میشود. از آنجایی که نخستین بار در میمون (RHESUS) شناسایی گردید به این نام خوانده میشود.

نکته:۸۵ تا ۹۰ درصد ایرانیان RH+ میباشند.

پیش بینی گروه خونی فرزندان بر حسب آنتی ژن RH D:

چنانچه هر دو والدین RH+ باشند، فرزندانشان ممکن است RH+ و یا RH- شوند.

چنانچه هر دو والدین RH-­ باشند، فرزندانشان RH-­ خواهند بود.

چنانچه یکی از والدین RH+­ و دیگری RH- باشد، فرزندانشان RH+­ و یا RH- خواهند شد.

نکته:بنابراین مثلا حتی اگر گروه خونی پدر و مادر هر دو O+ باشد ممکن است فرزندی با گروه خونی O- بدنیا آورند.

اشخاص RH مثبت و RH منفی هیچکدام دارای آگلوتینین ضد D به طور طبیعی در پلاسمایشان نیستند، و آگلوتینین ضد D فقط در نزد اشخاص RH منفی در صورتی بوجود می آید که به آنها خون RH مثبت داده شده باشد. پس از یکبار انتقال خون RH مثبت، آگلوتینین ضد D در تمام طول زندگی شخص باقی خواهد ماند و این شخص دیگر نخواهد توانست خون RH مثبت دریافت کند. این موضوع فقط در مورد اشخاص RH منفی صدق میکند. افراد RH مثبت فاقد آگلوتینین ضد D در پلاسمای خود بوده، بنابراین میتوانند هم از خون منفی و هم از خون RH مثبت استفاده کنند.

RH مثبت و زنان:

در مورد مردان اگر RH منفی باشند، و بر اثر اشتباه به آنها خون RH مثبت داده شود، تنها ناراحتی که پیش می آید این است که آگلوتینین ضد D در آنها تولید میشود و از این به بعد انتقال خون باید محدود به خون RH منفی گردد.

در مورد زنان هرگز نباید در سنین باروری و یا جوانتر از آن آگلوتینین ضد D ایجاد شود. زیرا آگلوتینین ضد D ممکن است زن را از بدنیا آوردن نوزاد زنده محروم سازد.

۱- چنانچه مرد با RH مثبت با زن RH منفی صاحب فرزند شوند، جنین ممکن است RH مثبت و یا RH منفی گردد(بسته به ژنوتیپ پدر).

۲- چنانچه جنین RH مثبت باشد، از آنجایی که برخی سلولهای خونی جنین میتواند از جفت عبور کرده و وارد خون مادر گردد، در خون مادر آگلوتینین ضد D تولید خواهد شد.

۳- در زایمان نخست مشکلی برای نوزاد پیش نخواهد آمد.

۴- در بارداری های بعدی، چنانچه نوزاد RH مثبت باشد، آنتی بادیهای ضد D موجود در خون مادر، وارد گردش خون جنین شده و گلبولهای قرمز جنین را تخریب میکند. نوزاد بدنیا آمده در این شرایط دچار “بیماری همولیتیکی نوزادان” میشود. علایم این بیماری شامل: یرقان (به علت تجمع بیلی روبین در خون)، کم خونی، عقب ماندگی ذهنی، نارسایی قلبی، اشکال در تنفس، ادم شدید کل بدن، بزرگ شدن اندازه قلب، کبد و طحال و مرگ میباشد.

۵- در چنین مواقعی برای نجات زندگی نوزاد تعویض خون (یعنی تخلیه کامل خون RH مثبت از بدن نوزاد و تزریق خون RH منفی به جای آن)  انجام میگیرد.

۶- با تزریق عضلانی آمپول روگام(RHOGAM) (که گاماگلوبولین ضد D میباشد) به مادر یکبار در هفته ۲۸ م حاملگی و علاوه بر این،  چنانچه نوزاد Rh مثبت باشد ۷۲ ساعت پس از زایمان، میتوان از بروز این اختلال جلوگیری بعمل آورد. در این حالت آنتی بادیهای ضد D قبل از آنکه در خون مادر آنتی بادی ضد D تولید شود، اقدام به نابود کردن سلولهای RH مثبت می کنند. این آمپول در مادرانی استفاده می شود که Rh منفی هستند و همسرانشان Rh مثبت دارند.

سازگاری گروه های خونی:

– گروه خونی A:میتواند به گروه های AB و A خون اهدا کند و از گروه های خونی A و O خون دریافت کند.

– گروه خونی B:میتواند به گروه های AB و B خون اهدا کند و از گروه های خونی B و O خون دریافت کند.

– گروه خونی AB:تنها میتواند به گروه خونی AB خون اهدا کند ،ولی از تمام گروه ها ی خونی میتواند خون دریافت کند.

– گروه خونی O:به تمام گروه های خونی میتواند خون اهدا کند، اما فقط میتواند از گروه خونی O خون دریافت کند.

نکته:گروه خونی O- اهدا کننده عمومی و گروه خونی AB+ گیرنده عمومی نامیده میگردند.

نکته: در مواقع اورژانس که فرصت کافی برای شناسایی گروه خونی بیمار وجود ندارد، از گروه خونی O- برای بیمار استفاده میشود.

نکته: در دریافت پلاسمای خون شرایط عکس میشود. یعنی گروه AB میتواند به تمام گروه ها پلاسما اهدا کند، اما گروه O فقط میتواند به گروه خونی O پلاسما اهدا کند.

فراورده های خونی:

پس از اهدای خون، خون کامل (شامل قسمت سلولی+پلاسما) به اجزای خون تفکیک میگردند. یعنی گلبولهای قرمز، پلاکت ها، فاکتورهای انعقادی، پلاسما، آلبومین و ایمنوگلوبین ها. سپس هر کدام از این فراورده ها به بیماران بر حسب نیازشان داده میشود.مثلا گلبولهای قرمز به افرادی که در اثر آسیبها و عمل جراحی خون از دست داده اند، و یا دچار کم خونی هستند، داده میشود. و یا پلاسما عمدتا برای بیماران دچار سوختگی استفاده میگردد. بنابراین به ندرت خون کامل به بیمار تزریق میشود.

دو باور رایج اما غیر علمی:

۱- به عقیده برخی گروه خونی ارتباط تنگاتنگی با شخصیت افراد دارد، به ویژه در کشور چین و ژاپن.

۲- به عقیده برخی افراد بایستی رژیم غذایی خود را منطبق با گروه خونی خود انتخاب کنند .