برونشیت: علائم، روش های جلوگیری و درمان

برونشیت به آماس و التهاب گذرگاه هوا بین بینی و ریه ها گفته می شود. این بیماری به نای و نایژه ها آسیب می رساند. نایژه ها، لوله های هوا هستند که از آنها هوا از ریه ها وارد و خارج می شود.

برونشیت می تواند حاد (استمرار کم) یا مزمن (استمرار طولانی) باشد. برونشیت حاد معمولاً از طریق عفونت های ویروسی یا باکتریایی ایجاد می شود. این نوع برونشیت معمولاً بدون ایجاد مشکل، به سرعت درمان می یابد. برونشیت مزمن نشانه یک یماری ریوی جدی تر است. این نوع برونشیت می تواند تخفیف یابد اما هیچگاه درمان نمی شود.

توصیف:

برونشیت حاد و مزمن هر دو التهابات ایجاد شده در گذرگاه هوا است. اما عوامل پیدایش و درمان آنها متفاوت است. برونشیت حاد معمولاً طی زمستان اتفاق می افتد. معمولاً به دنبال یک بیماری ویروسی مثل سرماخوردگی یا آنفولانزا می آید و می تواند عفونت های باکتریایی همراه خود داشته باشد.

فردی که به برونشیت حاد مبتلاست معمولاً طی دو هفته بهبود می یابد. اما سرفه هایی که همراه با بیماری می آید ممکن است مدت بیشتری به طول انجامد. مثل سایر عفونت های گدرگاه هوا، ممکن است فرد به سینه پهلو نیز مبتلا شود.

هرکسی می تواند به برونشیت حاد مبتلا شود. اما افرادیکه سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مثل نوزادان و افراد سالخورده، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. افراد سیگاری و افراد مبتلا به بیماری ای قلبی و ریوی نیز بیشتر در خطر ابتلا به آن هستند، همچنین افرادیکه در معرض بخارهای شیمیایی یا آلودگی شدید هوا قرار دارند.

برونشیت مزمن یکی از عوامل اصلی مرگ و ناتوانی است. انجمن ریه در امریکا برآورد می کند که تقریباً ۱۴ میلیون امریکایی از این بیماری رنج می برند. این نوع برونشیت نیز مثل برونشیت حاد با سرفه و خلط سازی بسیار همراه است. این علائم در برونشیت مزمن تقریباً سه ماه در دویال پیاپی باقی می ماند. این نوع برونشیت به آهستگی پیشرفت می کند. درنتیجه، این بیماری بیشتر درمیان افراد سالخورده به چشم می خورد تا جوانان و میانسالان.

برونشیت: تعریف اصطلاحات موردنیاز

نایژه: لوله های بزرگتر هوا در ریه که هوا را از نای داخل می کند.

مژک ها: پیش آمدگی های نازک و مو مانند که در خط نای و نایژه قرار می گیرد. این مژک ها به جلو و عقب موج می خورند و خلط ها را در گذرگاه هوا حمل می کنند.

آمفیزم: یک بیماری بسیار جدی و کشنده مربوط به ریه ها.

نای: لوله هوا که هوا را از پشت گلو گرفته و به سمت نایژه می آورد.

عوامل:

برونشیت مزمن با استشمام موادی که نای و نایژه را اذیت می کند ایجاد می شود. ازجمبه متداول ترین این مواد، دود سیگار است. انجمن ریه در امریکا برآورد می کند که ۸۰ تا ۹۰ درصد از کلیه موارد برونشیت مزمن از کشیدن سیگار ناشی می شود. این بیماری تا چند وقت پیش بیشتر درمیان آقایان اتفاق می افتاد تا خانم ها. اما تعداد خانم هایی که به این بیماری مبتلا می شوند نیز روز به روز در حال افزایش است. سایر موادی که نای و نایژه را اذیت می کند، شامل بخارهای شیمیایی، آلودگی هوا و سایر مواد موجود در هوا مثل گرد و خاک می شود.

برونشیت مزمن در طول زمان به تدریج پیشرفت می کند. این بیماری با ایجاد تغییر در مژک ها اتفاق می افتد. مژک ها پیش آمدگی های نازک و مو مانند هستند که در خط نای و نایژه قرار می گیرد. این مژک ها به جلو و عقب موج می خورند و خلط ها را در گذرگاه هوا حمل می کنند. دود سایر تحریک کننده ها می توانند به مژک ها آسیب برسانند و باعث شوند که آنها توانایی خورد در جابه جا کردن خلط را به طور طبیعی از دست بدهند. گذرگاه های هوا باریک شده و با خلط بسته می شوند. بیمار دچار مکشل تنفسی می شود چون نمی تواند هوای کافی به ریه های خود برساند. درنتیجه برونشست مزمن منجر به بیماری بسیار جدی تر و خطرناک تر شده که آمفیزم نام دارد.

علائم:

برونشیت حاد معمولاً با علائمی شبیه به سرماخوردگی آغاز می شود، مثل آبریزش بینی، عطسه کردن و سرفه های خشک. اما، این سرفه ها خیلی زود عمیق تر و دردناک تر می شود. سرفه، خلطی سبز-زرد رنگ ایجاد می کند که حاوی خون، بزاق، سلول های مرده و سایر مواد می باشد. تب تا ۱۰۲ درجه فارنهایت در این بیماری کاملاً طبیعی است. سرفه ها همچنین می تواند با خس خس هم همراه شود.

درموارد ساده تر از برونشیت حاد، بیشتر علائم در سه تا پنج روز ناپدید می شوند. سرفه ها باقی مانده و ممکن است تا چند هفته ادامه پیدا کند. برونشیت حاد معمولاً با یک عفونت و بیماری باکتریایی همراه می شود که علائم خاص خود از قبیل تب، و احساس بیماری را دارد. عفونت باکتریایی را می توان با آنتی بیوتیک درمان کرد. اما معمولاً دربرابر عفونت های ویروسی اصلی موثر نیستند.

اولین نشانه برونشیت مزمن، سرفه خفیف است که سرفه سیگاری ها نامیده میشود. این سرفه می تواند کمی خلط هم ایجاد کند. خس خس کردن و تنگی نفس نیز میتواند همراه با این سرفه ایجاد شود. با پیشرفت بیماری، تنفس دشوارتر می شود. بیمار احساس می کند که باید فعالیت خود را کمتر کند. بدن دیگر نمی تواند اکسیژن کافی را بگیرد درنتیجه تغییراتی در ساخت خون پدید می آید.

تشخیص:

برای تشخیص برونشیت، پزشک ابتدا تاریخچه سلامتی فرد و علائم وی را بررسی میکند. سپس با گوشی طبی به سینه بیمار گوش می دهد. برخی صداهای خاص نشان دهنده باریک شدن راه هواست. این صداها شامل صدای خس خس و ترق ترق می شود.

آزمایش کشت خلط انجام می شود، به ویژه درمواقعی که رنگ خلط سبز شده باشد و خون در آن دیده شود. کشت به پزشک امکان می دهد که تعیین کند چه باکتری در خلط بیمار موجود است. سپس می تواند تصمیم بگیرد که برای کشتن این باکتری ها چه دارویی باید تجویز شود.

اولین قدم برای انجام کشت خلط این است که اجازه بدهید بیمار با سرفه کمی خلط تولید کند. آنگاه نمونه گرفته شده و ۲ تا ۳ روز در یک محیط گرم قرار داده می شود. تحت این شرایط باکتری به سرعت رشد می کند و تشخیص آن ساده می شود. خلط را میتوان از طریق برونکوسکوپی هم به دست آورد. در این فرایند، ابتدا داروی بیهوشی به بیمار داده می شود. سپس لوله ای به راه هوا فرستاده شده و نمونه خلط گرفته میشود.

قدم دیگر در تشخیص برونشیت آزمایش عملکرد ریه است. این مرحله با استفاده از دسگاه تنفس سنج انجام می گیرد. این آزمایش بسیار ساده، سریع و بدون درد است و معمولاً در مطب پزشک انجام می شود. اگر عملکرد ریه کمتر از ۸۰ درصد باشد میتواند نشانه ابتلا به برونشیت یا یک بیماری ریوی دیگر باشد.

بسیاری از بیماری های ریوی علائم مشابهی دارند. برای تشخیص صحیح بیماری پزشک باید آزمابشات دیگر مثل رادیولوژی سینه، ثبت ضربان قلب و یا آزمایش خون از بیمار بگیرد.

درمان:

موارد خفیف برونشیت حاد مانند یک سرماخوردگی ساده درمان می شوند. به بیمار گفته می شود که به حد کافی مایعات مصرف کند، استراحت کند و سیگار نکشد. برای بالا بردن رطوبت هوا نیز باید از دستگاه های مرطوب کننده هوا استفاده شود. استامینوفن نیز باید برای تخفیف درد و تب استفاده شود. برای بچه ها نباید از آسپیرین استفاده شود چون ممکن است بیماری های جدی مثل سندرم ری اتفاق بیفتد.

سرفه هایی که همراه با خلط باشند نباید درمان شوند چون به این طریق می توان خلط موجود در ریه ها را بیرون کشید. اگر این خلط ها از این طریق خارج نشوند، در ریه جمع شده و ره هوا را می بندند. داروهای ضد سرفه برای موارد سرفه های خشک میتواند مورد استفاده قرار گیرد.

بیماران مبتلا به برونشیت با مصرف داروهای اکسپکتورانت برای سرفه، کمی آرام میگیرند. درحالیکه این داروها سرفه را کاهش نمی دهد، بلکه خلط را در ریه رقیق تر کرده درنتیجه بیرون آمدن آن از طریق سرفه آسانتر می شود.

عفونت های باکتریایی نیز ممکن است همراه با برونشیت حاد ایجاد شوند. این عفونت ها را می توان با آنتی بیوتیک درمان کرد. مهمترین نقش آنتی بیوتیک ها زمانی حاصل می شود که کل میزان تجویز شده مورد استفاده قرار گیرد.

برونشیت مزمن: درمان برونشیت مزمن کمی پیچیده است و به مرحله بیماری و وجود سایر مشکلات سلامتی بستگی دارد. اولین قدم مهم ترک سیگار و جلوگیری از خوردن دود سیگار افراد دیگر و آلودگی هوا است. داشتن برنامه منظم برای ورزش نیز اهمیت زیادی دارد.

دارو درمانی با برونکودیلاتورا آغاز می شود. این داروها عضلات لوله های نای را آرام کرده و اجازه می دهد هوا راحت تر عبور  و مرور کند. از جمله برونکودیلاتورهای متداول عبارتند از: آلبوترول albuterol، متاپروترنول metaproterenol. این داروها را می توان از طریق دهان یا استنشاقی مورد استفاده قرار داد. داروهای ضد التهابی نیز برای کاهش التهاب و آماس بافت های راه هوا تجویز می شوند. کورتیکوستیروئید ها مثل پردنیزون را نیز می توان از طریق دهان یا تزریق مورد استفاده قرار داد. سایر استیروئیدها استنشاقی هستند. استفاده طولانی مدت از این استیروئیدها می تواند عوارض جنبی جدی داشته باشد ازاینرو باید از آن پرهیز کرد.

برای کاهش میزان تولید خلط داروهایی خاص موجود است. ایپراتروپیوم Ipratropium یکی از این داروهاست. در مراحل آخر بیماری، بیماران ممکن است نیاز به اکسیژن اضافی از مخزن اکسیژن از طریق ماسک پیدا کنند. در این مراحل همچنین نیاز به بستری شدن بیمار نیز دیده می شود.

درمان های جایگزین:

تمرکز درمان های جایگزین، یک رژیم غذایی سالم است که سیستم ایمنی بدن را تقویت کند. تعدادی داروهای گیاهی نیز برای درمان برونشیت توصیه می شوند. این داروها شامل استنشاق اوکالیپتوس یا برخی روغن های خاص دیگر در بخار داغ و نوشیدن پای درست شده از بوصیر و بادیان رومی می باشد. آب درمانی، استفاده از آب و بخارهای آب، نیز می تواند به تمیز کردن سینه و تحریک سیستم ایمنی بدن کمک کند.

پیش بینی بیماری:

با درمان، برونشیت حاد معمولاً طی یک تا دو هفته بهبود می یابد. اما سرفه هایی که همراه با این بیماری ایجاد می شوند می توانند تا هفته ها ادامه پیدا کنند. برعکس، برونشیت مزمن بیماری پیشرونده است. پیشرفت های خفیف ممکن است دیده شود اما در طولانی مدت هیچ درمانی برای آن موجود نیست. این بیماری معمولاً به آمفیزم یا سایر بیماری های ریوی تبدیل می شود که همه آنها تقریباً کشنده هستند.

پیشگیری:

بهترین راه برای پیشگیری از ابتلا به برونشیت، شروع نکردن به سیگار یا ترک آن است. افراد سیگاری ده مرتبه بیشتر از سایرین از این بیماری و سایر اختلالات ریوی جان میسپارند. از سایر محرک های محیطی مثل مواد شیمیایی موجود در آلاینده های هوا نیز باید پرهیز شود. واکسن زدن نیز می تواند افراد را از ابتلا به برخی بیماری های خاص ریوی مثل سینه پهلو و آنفولانزا محافظت کند.