دژآوو چیست؟ وقایع از پیش دیده شده

دژاوو (deja vu) یـک واژه فـرانـسوی به معنی “از پیش دیده شـده” میباشد. دژاوو عبارت است از، احساسی که گویی شـمـا صحنه، فرد و یا شیئی را قبلا دیده و تجربه کرده اید، در حـالی کـه بـرای نخـستـین بـار اسـت کـه بـا آن مـواجــه میشوید. ایـن احســاس آشنایی عجیب و غریب  معمولاً با بهـت و تـرس نیز همراه است. وجه تمایز آن با پیش آگاهی (precognition) آنست که دژاوو درحین واقعه تجربه میگردد و نـه پیـش از آن. ۷۰ درصد افراد جهان حداقل یکبار در طول زنـدگی خـود چنین پدیده ای را تجربه کرده اند. بیش از ۴۰  نظـریه در رابـطـه بـا عـلت پـیدایش این پدیده مطرح گردیده اســت. حـالت دژاوو معمولاً بـــین ۱۰ تا ۳۰ ثانیه بطول می انجامد. اصطلاح دژاوو برای نخستین بار توسط امیل بویراک در سال ۱۸۷۶ میلادی مطرح گردید.

دلایل غلط بروز دژآوو :

تناسخ روح-دخالت روح انسان-روشن بینی-حواس فراطبیعی-پیش آگاهی.

دژاوو مزمن: برخی افراد سالخورده بطور مداوم چنین پدیده ای را تجربه میکنند. حتی از مراجعه به پزشک سرباز میزنند، چراکه تصور میکنند قبلاً به پزشک مراجعه کرده اند، اما مشکلشان حل نگردیده است. به باور پژوهشگران این افرد دارای نارسایی در لوب گیجگاهی میباشند. مداراتی که وقتی شما چیزی را به خاطر می آورید فعال میگردند، در این عارضه همواره در حالت روشن باقی می مانند. بنابراین خاطراتی را خلق میکنند که عملاً وجود نداشته اند.

دژاوو به دو دسته تقسیم بندی میگردد:

۱- دژاوو تداعی گر: در افراد سالم روی میدهد. این حالت هنگامی که شما چیزی را می بینید، می شنوید و یا می بویید، احساسی را در شما پدید می آورد، که در آن چیزهایی که پیشتر دیده اید، شنیده و یا بوییده اید را برایتان تداعی میکند. این نوع دژاوو یک تجربه مبتنی بر حافظه است و مراکز حافظه در مغز مسئول پیدایش آن میباشند.

۲-دژاوو بیولوژیکی: در افراد مبتلا به صرع لوب گیجگاهی روی میدهد. این بیماران معمولاً درست پیش از تجربه تشنج، دژاوو را تجربه میکنند. این نوع دژاوو با نوع قبل بطور واضح و بارزی متفاوت است. فردی که دژاوو بیولوژیکی را تجربه میکند، به واقع باور دارد که این شرایط  را عیناً در گذشته تجربه کرده است، و نه یک احساس لحظه ای که فوراً ناپدید میشود.

نکته: دژاوو در اختلالات روانی نظیر اضطراب، افسردگی، اختلالات گسستگی و اسکیزوفرنیا نیز مشاهده میگردد.

نکته: رده سنی بین ۱۵ تا ۲۵ سال بیش از سایر گروه های سنی دژاوو را تجربه میکنند. تجربه دژاوو با افزایش سن کاهش می یابد.

نکته: پدیده دژاوو بیشتر توسط افرادی که بیشتر سفر میکنند، متمول بوده، از تحصیلات بالاتری برخوردارند، قوه تخیل فعال تری دارند، قادر به یاد آوری رویاهای خود هستند و روشنفکرتر هستند تجربه میگردد.

نکته: برخی پژوهشگران اعتقاد دارند دژاوو بیشتر در زمانهایی که فرد مضطرب و دارای استرس است بیشتر تجربه میگردد. برخی نیز عکس این فرضیه را قبول دارند. یعنی هر چه فرد آرام تر و آسوده خاطر تر باشد، احتمال اینکه دژاوو را تجربه کند بیشتر است.

نظریه های پیشتاز:

۱-توجه تقسیم شده (divided attention): که به نظریه تلفن همراه نیز شهرت دارد، هنگامی که ما حواسمان به چیزی منحرف میگردد (صحبت با تلفن همراه)، باز بطور نیمه خودآگاه (زیر آستانه ای) وقایع پیرامون خود را به حافظه می سپاریم، اما ممکن است آنها را بطور آگاهانه در حافظه خود ثبت نکنیم. سپس وقتی که ما فرصت می یابیم به عملی که در حال انجامش میباشیم تمرکز یابیم (رانندگی)، پیرامون ما آشنا بنظر خواهند رسید. برای مثال وقتی که شما برای نخستین بار وارد منزلی میشوید، توجه شما بیشتر به صاحبخانه معطوف است، اما مغز شما در این حین خانه را از حیث دیداری، شنیداری و یا بویایی مورد پردازش قرار میدهد. و شما وقتی که به خانه نظر می افکنید، چنین میپندارید که قبلا آن جا بوده اید.

تجربه اولیه یا بطور کامل مورد توجه قرار نگرفته و یا بدرستی و با جزئیات در حافظه رمز گذاری نشده است. بنابراین شرایط فعلی آغازگر یادآوری اجزاء از گذشته می شود. فرد از آنجایی که دقت کافی نکرده، عمده تجربه اولیه را فراموش کرده است. تجربه اولیه ممکن است چند ثانیه تا چند دقیقه قبل از حالت دژاوو روی داده باشد.

نکته:ذهن ناخودآگاه اندکی سریعتر از ذهن خودآگاه ما شرایط پیرامون ما را پردازش و ادراک میکند.

۲-نظریه هولوگرام(hologram theory):خاطرات همچون هولوگرام میباشند،یعنی شما میتوانید کل تصویر ۳ بعدی را توسط هر کدام از اجزاء کل  بازآفرینی کنید. هر چه آن اجزاء کوچکتر باشند، تصویر نهایی مبهم تر خواهد بود. دژاوو هنگامی رخ میدهد که برخی از جزئیات موجود در محیطی که ما در آن حضور داریم (صحنه، بو، صدا) مشابه برخی بقایای خاطره ما از گذشته است، که مغز ما صحنه کامل را از روی اجزاء (موجود فعلی) بازآفرینی کرده است.

۳-پردازش دوگانه(dual proccesing): و یا تاخیر دیداری مبتنی است بر اینکه چگونه مغز اطلاعات جدید را پردازش کرده و خاطرات کوتاه مدت و بلند مدت را ذخیره میکند. به باور برخی دانشمندان پاسخ به تاخیر افتاده نورولوژیکی علت دژاوو است. از آنجایی که اطلاعات به مرکز پردازش مغز از طریق بیش از یک مسیر وارد میگردد، امکان دارد که گاه آن تلفیق و ترکیب اطلاعات با یکدیگر همزمانی نداشته باشند. لوب گیجگاهی چپ مغز مسئول طبقه بندی اطلاعات ورودی میباشد. لوب گیجگاهی اطلاعات را دو مرتبه، با یک تاخیر چند میلی ثانیه ای بین ارسال دو پیام دریافت میکند. یک بار مستقیما و یک بار دیگر از راه انحرافی از نیمکره راست مغز. چنانچه تاخیر ارسال پیام دوم اندکی بیشتر از معمول طول بکشد، مغز ممکن است اطلاعات را به غلط زمانبندی کرده و به عنوان یک حافظه پیشین ثبت کند، که در این صورت حس ناگهانی آشنایی به انسان دست میدهد.

– مسیر سیگنالهای دو چشم به سمت مغز از حیث طول اندکی متفاوت است. مغز اطلاعات را از یک چشم دریافت کرده و فوراً در حافظه ثبت میکند. لحظه ای بعد سیگنال از چشم دوم به مغز میرسد. سپس مغز فوراً در می یابد که اطلاعات دریافتی آشنا است، دقیقا مشابه آنچه در حافظه موجود است. هرگاه اختلاف ورود اطلاعات دو چشم بیش از ۰٫۰۲۵ ثانیه بطول انجامد ،ممکن است مغز دو تصویر را یک تصویر واحد تفسیر نکرده و حالت دژاوو به انسان دست دهد.

– انسان در واقع دو روش پردازش اطلاعات دیداری مجزا در مغز خود دارد. یک مسیر ساقه مغز که در مراحل اولیه تکامل، مغز برای پردازش اطلاعات دیداری از آن استفاده میکرده است. و مسیر جدید تالاموس که انسان امروزی از آن استفاده میکند، چراکه کارامدی و سرعت عمل آن بیشتراست. سرعت پردازش اطلاعات دیداری در مرکز تالاموس ۰٫۰۲۵ ثانیه سریعتر از مرکز ساقه مغز است. برخی افراد که کماکان مسیر قدیمی ساقه مغزشان فعال است، مغز دو تصویر مجزا از یک صحنه دریافت میکند که دژاوو را پدید می آورد.

۴- منابع دیگر خاطرات: ما دارای خاطرات ذخیره شده فراوانی از جوانب گوناگون زندگی خود هستیم. نه تنها از تجارب شخصی خودمان بلکه از تجارب دیگران، فیلم های سینمایی، تصاویر و کتاب های که مطالعه شان کرده ایم. ما ممکن است خاطرات محکمی از چیزهایی که دیده و یا خوانده ایم در حافظه مان داشته باشیم، بدون اینکه آنها را شخصاً تجربه کرده باشیم. به مرور زمان این خاطرات ممکن است به ذهن ما رانده شوند. وقتی ما چیزی را می بینیم و تجربه می کنیم که بسیار شبیه یکی از همین خاطرات است به ما احساس دژاوو دست میدهد.

۵-رویاها: عقیده بر آنست که رویاها مستقیماً بدون ورود به حافظه کوتاه مدت در حافظه بلند مدت ثبت میشوند. دژاوو ممکن است خاطره یک رویای فراموش شده با عناصر یکسان در تجربه فعلی در بیداری باشد.

۶-عقیده زیگموند فروید:دژاوو هنگامی روی میدهد که فرد خودبخود یک خیالپردازی ناخوداگاه را به خاطر می آورد. از آنجایی که (آن خیالپردازی) ناخودآگاه است مضمون و محتوای خیالپردازی از سطح آگاهی بلوکه شده است. اما حس آشنایی (به خودآگاه) نشت میکند و تجربه دژاوو را پدید می آورد.

۷-اختلال در فراِیند حافظه علت ایجاد دژاوو میباشد:

مراکز حافظه در مغز:

۱- قشر پیش پیشانی+هیپوکامپ(hippocampus): مسئول یادآوری آگاهانه میباشند.

۲- اتصالات قشر مخ+قشر پاراهیپوکامپال(parahippocampal gyrus):مسئول احساس آشنایی می باشند.

نکته:قشر پاراهیپوکامپال (parahippocampal gyrus) ما را قادر میسازد تا تعیین کنیم چه چیز برایمان آشنا و چه چیز آشنا نیست (بدون بازیایی خاطره خاص آن). مسئولیت حافظه بلند مدت را نیز برعهده دارد.

نکته:هیپوکامپ ما را قادر میسازد تا آگاهانه وقایع را بخاطر آوریم.

۳- آمیگدال (بادامه)(amygdala):مسئولیت هشیاری ما در زمان حال را بر عهده دارد.

۴- هیپوتالاموس(hypothalamus):مسئولیت حافظه کوتاه مدت انسان را بر عهده دارد.

ما اطلاعات را از محیط میگیریم و آنرا در حافظه کوتاه مدت خود نگه میداریم و سپس با حافظه بلند مدت خود مقایسه کرده و تصمیم گیری می کنیم. اما دژاوو وقتی پیش می آید که اطلاعات دریافت شده از محیط بجای پردازش شدن در بخشی از مغز که مسئول پردازش زمان حال است (بادامه) به دلایل خاصی در قسمتهای مربوط به حافظه کوتاه مدت یا بلند مدت (هیپوتالاموس یا پاراهیپوکامپال) پردازش میشوند. در این شرایط چیزهایی که از محیط توسط مغز دریافت میشوند، برای انسان احساس “خاطره بودن” میدهند و در اینجا است که حالت دژاوو به انسان دست میدهد.

نکته:دژاوو زمانی رخ میدهد که قسمت پاراهیپوکامپال بطور موقت بر اثر فعالیت طبیعی هیپوکامپ فعال میگردد.

نکته: همپوشانی میان سامانه های عصبی مسئول حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت، علت ایجاد دژاوو می باشد.

انواع دژاوو:

deja vecu =از پیش تجربه شده

deja senti=از پیش حس شده

deja visite=از پیش بازدید شده

deja voulu=از پیش آرزو شده

deja entendu=از پیش شنیده شده

deja eprouvre=از پیش تجربه شده

deja fait=از پیش انجام شده

deja pense=از پیش اندیشیده شده

deja su=از پیش دانسته شده

deja dit=از پیش بیان شده (مضمون)

deja lu=از پیش خوانده شده

deja reve=از پیش در رویا دیده شده

deja parle=از پیش بیان شده (عین واژه ها)

deja recontre=از پیش ملاقات شده

نکته: جامائس وو (جومس وو) jamais vu: به معنی”هرگز دیده نشده” حالت عکس دژاوو میباشد. هرگونه وضعیت و صحنه آشنا که برای ناظر ناآشنا بنظر رسد. فرد در یک لحظه یک شخص، واژه و یا مکان آشنا را نمیتواند تشخیص بدهد، و تصور میکند تا به حال با آن روبرو نشده است. مثلاً وقتی با دوست خود در حال صحبت کردن میباشید، ناگهان تصور میکنید با یک فرد غریبه در حال گفتگو هستید.

نکته: پرسک وو (presque vu) : به معنی”تقریبا دیده شده” میباشد. به حالتی اطلاق میگردد که اطلاعات آشنا بوده و اما دسترسی به آنها امکان پذیر نیست. اصطلاح “نوک زبان بودن” میباشد.