آلودگی صوتی : تعریف، تاثیرات

صوت با متراکم شدن و از تراکم خارج شدن متناوب ذرات هوا تولید میگردد، که سبب افزایش و کاهش فشار هوا به فرم موج می شود. بسامد (frequency) و یا زیر و بمی(pitch)، و شدت(intensity) و یا بلندی(loudness) دو مشخصه صوت میباشند. بلندی صوت به دامنه صوت(amplitude) بستگی دارد، هر قدر دامنه صوت بیشتر باشد، بلندی صدا نیز بیشترخواهد بود. زیر و یا بم بودن صوت نیز به فرکانس (تواتر) صوت بستگی دارد، هر قدر فرکانس صوت بیشتر باشد، صدا زیر تر و هر قدر فرکانس پایین تر باشد، صدا بم ترخواهد بود. به تعداد امواج صوتی در واحد زمان (ثانیه) فرکانس میگویند که واحد آن نیزهرتز(hertz) است. اصوات بم با عث تحریک سلولهای مویی راس حلزون شنوایی و اصوات زیر باعث تحریک سلولهای مویی قاعده حلزون گوش میگردند. اصوات با فرکانس بالا (زیر) طول موج کوتاهی دارند. اما اصوات با فرکانس پایین (بم) طول موج بلندی دارند. فرکانسهای پایین در تمام جهات منتشر گردیده اما فرکانسهای بالا بیشتر جهت دار میباشند. فرکانسهای پایین از میان مواد مختلف (دیوار و پنجره ها) راحت تر از فرکانسهای بالا عبور میکنند، از این رو صدای ساب ووفر براحتی از پس دیوار قابل شنیدن میباشد. صوت در خلاء منتشر نمی شود و برای انتشار احتیاج به محیط مادی دارد.

محدوده فرکانس قابل شنیدن برای انسان ۲۰ تا ۲۰۰۰۰ هرتز میباشد. محدوده فرکانس گفتاری نیز مابین ۳۰۰ تا ۴۰۰۰ هرتز است. اما گوش انسان نسبت به اصوات با فرکانسهای ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ هرتز حساسیت بیشتری دارد. به فرکانس صوتی پایین تر از ۲۰ هرتز فروصوت و به فرکانس های صوتی بالاتر از  ۲۰  هزارهرتز فراصوت اطلاق میگردد. با اینکه فراصوت و فروصوت توسط انسان قابل شنیدن نمیباشند، اما فردی که در معرض آنها قرار میگیرد دچار احساس سرگیجه، تهوع و سردرد میگردد. اصوات به انواع دایمی و پیوسته (بلندی ثابت است مثل صدای سیستم تهویه هوا)، نوسانی (بلندی و یا فرکانس متغییراست مثل آژیر)، منقطع (مثل زنگ تلفن) و انفجاری (مثل شلیک گلوله) تقسیم بندی میگردند. سرعت صوت در هوا ۳۴۵ متر در ثانیه، در آب ۱۵۰۰ متر در ثانیه و در فلزات ۵۰۰۰ متر در ثانیه میباشد. سرعت صوت در هوای خشک از طریق فرمول V=331+0.6T محاسبه میگردد، که در آن T حرارت به سانتی گراد میباشد. هر قدر رطوبت هوا بیشتر باشد سرعت صوت نیز بیشتر است. کاهش قدرت شنوایی با عدم توانایی در تشخیص فرکانسهای بالا(صدای زنان و کودکان) آغاز میشود. همچنین این عارضه باعث نامفهوم گشتن اصوات نیز میگردد. به همین خاطر چنانچه فرکانسهای بالا شنیده هم گردند، باز فرد ممکن است قادر به درک صحیح آنها نباشد.

شدت و بلندی صدا با مقیاس دسی بل(DECIBEL) اندازه گیری میشود. شدت صوت به بزرگی نوسانات در فشارهوا که توسط امواج صوتی ایجاد میگردند، اطلاق میگردد. پایین ترین حد آن ۰ دسی بل است که آستانه شنوایی نامیده میگردد. مقیاس دسی بل لگاریتمی میباشد. بطوری که با افزایش هر ۱۰ دسی بل، شدت سر و صدا ۱۰ برابر میگردد. ادراک بلندی صدا نیز در انسان لگاریتمی است بطوری که به ازای هر ۱۰ دسی بل افزایش شدت، ادراک بلندی صدا نیز دو برابر میگردد. بنابراین شدت ۸۰ دسی بل یک میلیون بار شدید تر از ۲۰ دسی بل بوده و ۶۴ بار بلندتر میباشد. درغیاب هرگونه شی بازتابنده، سطح موثر دسی بل به میزان ۶ دسی بل به ازای ۲ برابر شدن فاصله، کاهش می یابد. برای مثال شدت صدای ۱۰۰ دسی بل در فاصله ۱۰ متری، در فاصله ۲۰ متری به ۹۴ دسی بل و در فاصله ۴۰ متری به ۸۸ دسی بل کاهش می یابد. به ازای هر ۳ دسی بل افزایش شدت صوت، میزان فشاری که به پرده صماخ گوش وارد میشود، ۲ برابر میگردد. دو فاکتور شدت صوت و طول مدت قرارگیری در معرض منبع صدا در آسیب به شنوایی انسان موثر میباشند. شدت صوت به ازای دو برابر شدن فاصله از منبع صوت به میزان ۶ دسی بل کاهش می یاید.

شدت(دسی بل)                    منابع
——————-               ———–

۰                                     آستانه شنوایی

۱۰                                  صدای تنفس عادی

۲۰                                  نجوا-خانه ساکت

۴۰                                  گفتگوی عادی

۶۰                                   زنگ تلفن-ماشین ظرفشویی

۷۰                                    ترافیک سنگین

۷۵                                     سیستم تهویه هوا

۸۰                                     جاروبرقی-سشوار-ساعت زنگ دار-خیابان شلوغ

۹۰                                      چمن زن-تردد کامیون-مترو

۹۸                                       ارکستر بزرگ

۱۰۰                                      بوق خودرو-فریاد کشیدن-دریل بادی-اره برقی-واکمن با حداکثر بلندی صدا-صدای برخاستن هواپیمای جت از فاصله ۳۰۰ متری.

۱۲۰                                     استریوی خودرو-موسیقی راک از فاصله ۲ متری

۱۳۰                                    آستانه دردناکی-برخاستن هواپیمای جت از فاصله ۱۰۰ متری-مته حفاری

۱۴۰                                    شلیک گلوله-آژیر خطر

۱۵۰                                  برخاستن هواپیمای جت از فاصله ۲۵ متری-اوج موسیقی راک

۱۶۰-۱۸۰                                      پاره شدن پرده گوش-محل پرتاب راکت فضایی

نکته:آستانه درد گوش در ۱۲۰-۱۳۰ دسی بل میباشد، اما آسیب به اعصاب شنوایی از ۸۵ دسی بل آغاز میگردد.

نکته: سر و صداهای فراتر از ۸۰ دسی بل بطور بالقوه خطرناک میباشند. بنابراین چمن زنها، کنسرت های راک، شلیک گلوله، ترقه ها، هد ست ها و هد فن ها، موتور سیکلت ها، تراکتور، همزن ها و مخلوط کن ها، غذا سازها واسباب بازیهای پر سر و صدا همگی بیش از ۹۰  دسی بل سر و صدا تولید میکنند و برای سلامت شنوایی مضر میباشند.

محدودیت های مجاز شدت سروصدا:

۱-برای خواب راحت حداکثر سروصدا ۳۰-۳۵ دسی بل باشد.

۲-حداکثر سروصدای خارج محل مسکونی ۶۰-۶۵ دسی بل باشد.

۳-حداکثر مجازقرارگیری در معرض سروصدا، ۸۵ دسی بل و ۸ ساعت در روز میباشد.

۴-برای گوش حفاظت نشده زمان درمعرض قرار گیری مجاز، با هر ۵ دسی بل افزایش سطح سر و صدای متوسط (۸۵ دسی بل)، به نصف کاهش می یابد. یعنی حداکثر ۸ ساعت برای ۹۰ دسی بل، حداکثر ۴ ساعت برای ۹۵ دسی بل، حداکثر ۲ ساعت برای ۱۰۰ دسی بل و حداکثر ۱۵ دقیقه برای ۱۱۵ دسی بل در ۲۴ ساعت.

۵-هرگونه سروصدای بالای ۱۴۰ دسی بل غیر مجاز است.

۶-برای حفاظت ازگوش مقابل سر وصداهای بالای ۱۰۵ دسی بل بایستی هم ازپلاک گوش و هم از گوشی (همراه با هم) استفاده کرد.

حفاظ های گوش:

۱- پلاک گوش(earplug):داخل کانال گوش قرار میگیرند.

۲-گوشی(earmuff):گوش خارجی را کاملا میپوشانند.

نکته: پلاک گوش و گوشی به میزان ۱۵-۳۰ دسی بل از شدت سروصدا می کاهند.

نکته:قراردادن پنبه در گوش تنها ۵-۷ دسی بل از شدت سر و صدا میکاهد.

تعاریف سر و صدا(noise):

۱-هرگونه صدای ناخواسته و آزار دهنده سر و صدا نامیده میگردد.

۲-امواج صوتی با ارتعاشات نامنظم و فاقد زیر و بم مشخص.

۳-سیگنالهایی که در ردیابی و یا کیفیت سیگنال دیگر تداخل ایجاد میکنند.

۴-سیگنالهای صوتی که بروی سلامت روان و جسم فرد تاثیر منفی بجای میگذارند.

۵-سروصدا یک مسئله ذهنی است. افراد تعاریف متفاوتی از سروصدا دارند. گوش کردن به موسیقی راک برای برخی مفرح و برای برخی افراد آزاردهنده است. هر فرد نیز سطح تحمل متفاوتی نسبت به سروصدا دارد.

منابع تولید سروصدا:

۱-حمل و نقل: هواپیما (فرودگاه)، خودروها، موتورسیکلت ها،راه آهن،مترو.

۲-ماشین آلات:ماشین آلات راه سازی، ساختمان سازی و صنعتی.

۳-سرگرمی: دستگاه های پخش قابل حمل،ا ستریوهای پخش، رادیو، تلویزیون، ادوات موسیقی، کنسرت ها، ورزشگاه ها.

۴-لوازم خانگی و اداری: سیستم تهویه مطبوع، کولر، جاروبرقی، سشوار، پنکه، دستگاه تایپ، چاپگرها.

۵-حیوانات خانگی: سگ و گربه.

۶-ابزارهای برقی: اره برقی، دریل، فرز.

اثرات سوء سر و صدا بروی سلامتی:

۱-شنوایی: درمعرض مداوم سر و صدا قرار گرفتن باعث از دست رفتن قدرت شنوایی میگردد. از دست رفتن قدرت شنوایی به تدریج صورت گرفته و فاقد درد میباشد، اما متاسفانه اثرات آن دائمی و غیر قابل برگشت است، چراکه سلولهای مویی حلزون گوش قابلیت بازسازی مجدد ندارند. کری و کاهش قدرت شنوایی برخلاف تصور عموم به علت افزایش سن و پیری نبوده، بلکه قرارگیری در معرض سر و صداهای ناهنجار علت اصلی آن میباشد. کاهش قدرت شنوایی، کری، زنگ و وزوز گوش از عوارض سروصدای بلند است.

۲-قلب و عروق:چنانچه فردی بطور مداوم طی ۸ ساعت در معرض سر و صدای بالای ۷۰ دسی بل قرار گیرد، فشار خون وی تا ۵-۱۰ میل مترجیوه افزایش می یابد.افزایش فشار خون، انقباض عروق (به علت استرس و افزایش سطح آدرنالین خون)، افزایش خطر ابتلا به امراض قلبی-عروقی ازعوارض سر و صدا میباشند.

۳- استرس، اضطراب، سردرد، خستگی، زخم معده، سرگیجه، اختلال نعوذ در مردان (به علت انقباض عروق)، انقباضات عضلانی، اختلال در سیستم گوارش، افزایش کلسترول و تعداد گلبولهای سفید خون، افزایش سرعت تنفس، دل درد، تغییر در عملکرد طبیعی غدد درونریز، سوزش سردل (ترش کردن) از دیگر عوارض سروصدا میباشند.

۴- تحریک رفتارهای ضد اجتماعی، خشونت طلبی، افزایش نرخ حوادث کار، مختل شدن رشد شناختی در کودکان، کاهش فراخنای حافظه، اختلالات روانی، تحریک پذیری، پرخاشگری، کاهش تمرکز، کاهش بازده کاری از دیگرعوارض سر و صدا میباشند.

۵-بارداری و سلامت جنین:سر و صدا باعث تولد نوزادان زودرس،کم وزن و دارای نقص عضو میگردد.جنین قادر به شنیدن صداها وهمچنین پاسخ به آنها میباشد. زنان باردار نبایستی ۱۵-۶۰ روز پس از لقاح و بارداری در معرض سروصدا قرار گیرند. چراکه در این بازه زمانی ارگانهای اصلی داخلی و سیستم اعصاب مرکزی جنین در حال شکل گیری میباشند. با انقباض عروق مادر، اکسیژن و مواد غذایی کمتری به جنین میرسد. همچنین سر و صدای زیاد باعث کاهش برخی هورمونهای مادر، که بر رشد جنین تاثیر گذار است، میگردد.

۶-آزاردهندگی: محتوای سروصدا، تداخل در فعالیت (مثل خواب) و عدم توانایی در کنترل منبع صدای نابهنجار در آزار دهندگی سر و صدا تاثیر دارند.

۷- تاثیر بر حیوانات: تغییر در رفتارهای تغذیه ای، تولید مثلی و مهاجرت حیوانات. کاهش زیستگاههای قابل استفاده و نهایتا انقراض برخی گونه ها. مانند مرگ برخی والهای منقاردار به علت صدای ردیابهای صوتی نظامی که بیش از ۳۰۰  دسی بل شدت و بلندی دارند. آسیب به اعصاب شنوایی و خونریزی از گوش نیز در برخی حیوانات مشاهده میگردد.

۷- تشدید اثرات داروها، الکل، منو اکسید کربن و تسریع روند پیری.

۸- کاهش کیفیت و کمیت خواب (حتی پس از قطع سروصدا)

۹-وارد آمدن فشار و التهاب حنجره به علت فریاد کشیدن در محیط های پر سروصدا.

۱۰- ثابت گردیده که افراد در محیط های پر سر و صدا کمتر به کمک دیگران می شتابند.(کاهش حس انساندوستی)

علایم هشداردهنده سر و صدای بلند:

۱-شما بایستی صدای خود را بیشتر از حد معمول بالا ببرید و یا فریاد بکشید تا دیگران قادر به شنیدن صدای شما باشند.

۲-شما قادر به شنیدن صدای فردی که در فاصله یک متری از شما ایستاده نمی باشید.

۳-شما پس از قرار گرفتن در معرض سر و صدا، در گوش خود احساس درد و یا صدای زنگ می کنید.

۴-شما چندین ساعت پس از قرار گرفتن در معرض سروصدا در شنیدن اصوات دچار مشکل می شوید.

راهکارهای کاهش سر و صدای خیابانها و جاده ها:

۱-ساخت موانع صوتی در کناره جاده ها و خیابانها. برخی از این موانع باعث بازتابش امواج صوتی به سوی آسمان میگردند.

۲-کنترل سرعت خودروها.

۳-انتخاب پوشش مناسب سطح سواره روها. (بهترین گزینه ها بتن، مخلوط بتن و آسفالت و لاستیک بازیافتی میباشند)

۴-ایجاد محدودیت در عبور و مرور وسایل نقلیه سنگین.

۵-کاشت گونه های گیاهی در کنار راه ها.

۶-نصب تابلوهای بوق زدن ممنوع در برخی نقاط.

راهکارهای کاهش سر و صدا در فرودگاهها:

۱-طراحی موتورهای جت کم سر و صدا تر.

۲-ایجاد محدودیت در پروازها (ساعات پروازی)

۳-استفاده از عایق های صوتی در اماکن مسکونی اطراف فرودگاه (پنجره های دوجداره و دیوارهای آکوستیک)

راهکارهای کاهش سر و صدا در کارخانجات:

۱-انتقال واحدهای صنعتی به خارج شهرها.

۲-استفاده از کابین های آکوستیک (محصور ساختن ماشین آلات پر سر و صدا).

۳-استفاده از لرزه گیرها برای کاهش ارتعاشات ماشین آلات.

۴-استفاده از پلاک گوش و گوشی توسط کارگران.

راهکارهای کاهش سروصدا در اطراف منازل مسکونی:

۱-استفاده از پنجره های قطور و یا دو جداره.

۲-طراحی اصولی ساختار بیرونی بنا.

۳-استفاده از مصالح پیش ساخته آکوستیک در دیوارها و سقفها.

۴-کاشت درخت و بوته ها در مقابل ساختمان بمنظور جذب انرژی صوتی.

۵-بنا کردن ساختمان بدور از منبع آلودگی صوتی.

۶-طراحی اتاق خواب و اتاق نشیمن بطوری که در فضاهای ساکت تر و دورتر از منبع سر و صدا قرار گیرند.

شیوه های کنترل سر و صدا:

۱-کاهش سروصدا: سد کردن مسیر عبور امواج صوت با استفاده از فاکتورهای فاصله و قرار دادن اشیاء حایل در مسیر صوت.

* فاصله(distance):تراکم انرژی امواج صوتی با پراکندگی و انتشار صدا ،کاهش می یابد.بنابراین افزایش فاصله میان منبع سروصدا و شنونده باعث کاهش شدت صوت میگردد.شدت صوت با مجذور فاصله شنونده از منبع صوت نسبت عکس دارد.

۲-جذب سر و صدا: تبدیل و تغییر شکل امواج صوت با مهار پژواک،انعکاس صدا وتشدید صدا(رزنانس).

* میرایی(damping): در این روش ارتعاشات صوتی به انرژی گرمایی تبدیل میگردند. عبور امواج از چندین لایه از مواد با چگالی متفاوت باعث میرایی صوت میگردد. مثل استفاده از میرا کننده ها یی همچون  فوم. فلز سرب نیز باعث میرایی سر و صدا میگردد.

۳-حذف فعال صدا(noise cancellation): این روش یک ابداع مدرن است. ابتدا یک میکروفن صداهای محیط را جمع آوری میکند، سپس توسط رایانه امواج دریافتی تحلیل گردیده و امواج صوتی ای که ۱۸۰ درجه از فاز امواج دریافتی متفاوت است از طریق بلندگوی سیستم خارج میگردد. این عمل باعث پدید آمدن تداخل مخرب و حذف سروصدای آزاردهنده میگردد.

چگونه از گوش خود در برابر سر و صدا حفاظت کنیم:

۱-قرار گیری در معرض سر و صدا را به حداقل رسانید. در کنسرت ها، تالارهای سخنرانی و یا میهمانی ها کنار بلندگوها نشینید. چنانچه موسیقی دان میباشید، همیشه از حفاظ گوش استفاده کنید.

۲-حجم صدا را کاهش دهید. چنانچه از هدست و یا هدفن استفاده میکنید، و یا در یک فضای محبوس به موسیقی گوش میدهید (داخل اتومبیل) حجم صدا را کاهش دهید. اگر دوست شما که در ۹۰ سانتی متری شما ایستاده قادر به شنیدن صدای موسیقی از هدست و یا هدفن شما میباشد، صدای موسیقی شما یقینا بسیار بالاست.

۳-هنگام خرید لوازم منزل،اسباب بازی و وسایل برقی نوع کم سر و صدای آنها را انتخاب کنید.

۴-در مکانهای پر سر و صدا حتما از پلاک های گوش و یا گوشی ها استفاده کنید.

۵-استفاده از پنجره های دوجداره، سقفها و دیوارهای آکوستیک، پرده های قطور جلوی پنجره ها، پوشاندن کف با فرش و یا موکت سروصدای داخل و خارج خانه را کاهش دهند.

۶-بی جهت بوق خودرو را به صدا در نیاورید، مگر درمواقع اضطراری.

۷-سر و صدای حیوانات خانگی خود را کنترل کنید.

۸-دیگران را نسبت به خطرات سر و صدای بلند آگاه سازید.

۹-موتور خودرو، تهویه مطبوع و سایر لوازم برقی را در وضعیت مناسب نگهداری کنید و در صورت لزوم به تعمیر آنها بپردازید.

۱۰-هنگام گوش کردن به صدای موسیقی، تلویزیون و یا رادیو مراعات حال همسایگان خود را نیز بکنید.

۱۱-چنانچه در محیطهای پرسروصدا زندگی میکنید و یا مشغول به کار میباشید، بطور مرتب تست سنجش شنوایی را صورت دهید.

۱۲-جای استفاده از گوشی های هدفن (آنهایی که درون کانال گوش قرار میگیرند)، از هدست استفاده کنید .